Vrijheid: een bezit?

Mijn vorige blog dateert alweer van eind juli. Toch wil ik hiernaar verwijzen en - om precies te zijn - naar de cd van Jackson Browne, Standing on the Breach. Een van mijn favoriete songs daarop is 'Walls and Doors'. De song is geschreven door de Cubaanse artiest Carlos Varela. Jackson Browne vertaalde het lied naar het Engels. 
In juli schreef ik dat Browne je aan het denken zet; voor 'Walls and Doors' geldt dat zonder meer. Vooral dat ene zinnetje liet me niet los: There can be freedom only when nobody owns it.
Ik dacht er pas weer aan toen ik in Trouw een interview met de Israëlische historicus  Zeev Sternhell las. Sternhell oogst onder landgenoten vaak kritiek omdat hij zich uitspreekt tegen het rechtse nationalisme in Israël. 'Als nationalisme betekent anderen hun vrijheid ontzeggen en dat onze rechten superieur zijn, dan ben ik een overtuigd anti-nationalist.' 
Elders in het interview vertelt Sternhell: 'Een beschaafde gemeenschap rust op universele waarden als vrijheid, waardigheid, rechtvaardigheid en gelijkheid. (...) Als wij vinden dat vrijheid, waardigheid en soevereiniteit goed voor ons zijn, zijn ze ook goed voor de Palestijnen.' 
Vrijheid zou universeel moeten zijn, niet gebonden aan bepaalde groepen, volkeren en naties. Helaas is de wereld (nog) niet zover. De woorden uit ' Walls and Doors' blijven urgent: There can be freedom only when nobody owns it. Er is pas vrijheid als niemand het bezit. 

Vier cd's om niet te vergeten

Het is alweer maanden geleden dat ik hier een stukje over muziek plaatste. Tijd voor een inhaalslag dus. Hieronder vier cd’s uit 2014 die men zeker niet mag vergeten:

Jackson Browne – Standing in the Breach 

Jackson Browne blijft maar goede platen maken. Dat hij er wat meer tijd voor nodig heeft dan in de jaren zeventig, is niet vreemd. De lat ligt nu eenmaal hoog bij hem. 
Zoals altijd laat Browne zich begeleiden door prima muzikanten. Op ‘The Birds of St. Marks’ klinkt de band zelfs als de legendarische Byrds. Gaat dit nummer nog over de liefde, op de meeste nummers maakt Browne zich ernstig zorgen over onze aarde en sociale ongelijkheid. Songs als ‘If I Could Be Anywhere’, ‘Walls and Doors’ en het titelstuk zetten je aan het denken. En dat pleit voor de kracht van deze plaat.

Echo and the Bunnymen – Meteorites 

Mooie kunst komt voort uit lijden. Een cliché dat niet altijd waar hoeft te zijn. In het geval van Meteorites echter wel. Zanger Ian McCulloch maakte een lange depressie door waar geen einde aan leek te komen. Gelukkig wist hij de misère van zich af te schrijven: Hope, where is the hope in me? 
Can it be found among all the ghosts in me? 
En zo is Meteorites is een tocht door de donkere krochten van McCullochs ziel. Eerlijke songs, sfeervol ondersteund door de gitaarklanken van Will Sergeant. Met ‘New Horizons’ als hoopvolle afsluiter. 

Roddy Frame – Seven Dials 

Liefst acht jaar liet Roddy Frame wachten op een nieuwe cd. Maar, zoals het cliché luidt, het was het wachten waard. Seven Dials bevat een collectie fraaie liedjes van de Schotse songsmid, ooit voorman van Aztec Camera. ‘Postcard’ en ‘Forty Days of Rain’ zijn popsongs in optima forma. Daarnaast maken meer introspectieve songs als ‘English Garden’ en ‘From a Train’ ook veel indruk. Jammer dat Seven Dials in ons land amper is opgemerkt, want Frame verdient hier een groter publiek. 

Natalie Merchant – Natalie Merchant 

Voor het eerst sinds 2001 bracht Natalie Merchant een album met eigen nummers uit. Begrijpelijk dat de titel simpelweg Natalie Merchant is. 
Voor Merchant is muziek meer dan entertainment. Haar streven is de luisteraar een boodschap mee te geven met haar muziek. Die boodschap verpakt ze knap in diverse stijlen, zoals folk, jazz en soul. Enkele songs nam ze op met cello’s en violen, waaronder het indrukwekkende 'The End'; een lied vol verlangen naar het einde van oorlog en hongersnood. Al met al een fraaie, gevarieerde cd. 

Verveling

Verveling: een woord met een duidelijk negatieve associatie. Je denkt bij verveling aan hangerigheid en lusteloosheid. En waar dat toe kan leiden, zoals depressie, verslaving of vandalisme. 
Nee, verveling is slecht en moet je vermijden. Maar is dat wel zo? In de bundel Rust! van Bram Vermeulen (1946-2004) stuitte ik op het gedicht ‘Verveling’. Daarin juist een verrassend positieve kijk op verveling:

Verveling 

Zeker niet de onrust,
het hitsig jagen,
de drang om te bezitten,
de lust tot behagen.

Zeker niet het hollen,
het hoopvol razen.
Het slecht verhuld
om aandacht vragen.

Juist de verveling,
de sleur van herhaling.
Precies die gevangenis
brengt de bevrijding.

Het nieuwe komt niet voort
uit de vertrouwde code.
Het baant zichzelf een weg
en verveling is zijn bode.

(Bram Vermeulen)

Verveling is dus de bode van het nieuwe, stelt Bram Vermeulen. En het nieuwe komt niet voort uit gejaag, bezitsdrang of gevraag om aandacht. 
Schrijver en psychiater Dirk De Wachter zal het vast hiermee eens zijn. In zijn boek Borderline Times. Het einde van de normaliteit schrijft hij dat de leefwereld van de gemiddelde burger meer en meer op een pretpark is gaan lijken. Een leefwereld vol continue prikkels, noodzakelijk om de leegte tijdelijk mee op te vullen. ‘Moeilijk om ons nog te vervelen, terwijl verveling nochtans een bron van creativiteit is.’ 
Ik kan me wel vinden in de visies van Vermeulen en De Wachter. Een gejaagde levensstijl doet je creativiteit geen goed, lijkt me. 
Helaas leven we in een jachtige samenleving. En sinds de komst van smartphones en snel internet komen we nog moeilijker tot rust. Afleiding is binnen handbereik en verveling wordt voorkomen. Even dagdromen op verveelmomenten is er niet meer bij, terwijl dagdromen juist leidt tot nieuwe ideeën. Ja, dan is een ding wel duidelijk: we hebben verveling nodig.

Wilko Johnson: ‘How lucky can you get?’

Wilko Johnson (foto Will Ireland/Getty Images)

Een kleine twee jaar terug plaatste ik hier het opmerkelijke verhaal van zanger-gitarist Wilko Johnson. Eind 2012 hoorde hij dat hij aan terminale alvleesklierkanker leed. Hij zou binnen een jaar sterven, was de prognose. 
Johnson aanvaardde het idee dat hij ging sterven. Hij weigerde chemotherapie, leefde bij de dag en voelde zich levendiger dan tevoren. In 2013 ging hij op afscheidstoernee en nam hij een album op met Roger Daltrey, bekend van The Who. Meer zou er niet meer in zitten voor hem, dacht hij. 
Maar dat liep anders. Een jaar na de harde diagnose leefde Johnson nog steeds. Uit onderzoek bleek dat Johnsons tumor toch operabel was. En zo volgde een zware, elf uur durende operatie, waarbij naast de drie kilo (!) wegende tumor ook onder meer zijn alvliesklier werd verwijderd. 
Johnson herstelde goed van de operatie en is nu vrij van kanker. Nu, een jaar later, moet de 67-jarige Johnson nog altijd wennen aan het idee dat hij niet (meer) terminaal ziek is: ‘How lucky can you get?’. 
Al met al een wonderbaarlijk verhaal. Zo’n verhaal kunnen we niet vaak genoeg horen als het om de gevreesde ziekte gaat.

Gewoon God - Toon Hermans en Mieke Mosmuller

Vandaag is het vijftien jaar geleden dat Toon Hermans overleed. Toon Hermans, de man van de komische onemanshows. Maar hij had ook een andere, zeer filosofische kant. Wie daar meer van wil weten raad ik het boek Gewoon God (uit 1998) aan. 
In Gewoon God voert arts Mieke Mosmuller gedurende twee jaar gesprekken met Hermans over tal van thema's, verbonden met God. De titel is veelzeggend: Hermans wil het niet te moeilijk maken. En dat is gelukt, zonder aan diepgang in te boeten. 
De eerste ontmoeting tussen Hermans en Mosmuller was op 18 januari 1995. Mosmuller wil Hermans een boek van haarzelf over filosofie en religie aanbieden. Van het een komt het ander. Het klikt tussen de twee en zo bezoekt de arts met enige regelmaat Hermans in diens villa in Bosch en Duin. Al lezend in Gewoon God zie je beiden filosoferen aan de grote tafel in de keuken. Hermans praat onder meer over bidden, theater, verbeeldingskracht en over zijn verbondenheid met Jezus. Hij manifesteert zich als een zoeker, waarbij het zoeken naar zin niet mag stollen tot een dogmatisch weten.
Het zijn soms best ernstige gesprekken; de grappenmaker in Toon is dan ver weg. Hij kan zich stevig ergeren aan de samenleving. 'De samenleving van nu ademt de sfeer van één grote handelsmaatschappij. We leven in een wereld van materialisme.'   
Om eraan toe te voegen: 'Als er een tweede Hitler komt, heeft ie onmiddellijk succes. Het publiek is in voor àlles.'  Hij hekelt de amusementswereld, waarin mensen zomaar op een voetstuk worden geplaatst. 'Ik ken mensen die geen vonkje licht verspreiden, maar wij noemen ze sterren.'

Drama
Bij Hermans geldt niet het oppervlakkige beeld van een grappenmaker. Niet alleen maar luchtigheid en lachen, maar aan de wortel daarvan drama, schrijft Mosmuller. 
'Het drama siert de mens', zegt Hermans zelf. 'Het hulpeloze heft de mens op uit het oppervlakkige, het onbenullige en zinloze. Op het moment dat je je bewust wordt hoe hulpeloos je eigenlijk bent, beleef je dat je God ontbeert. Daar begint de ware ontmoeting.' 
Voor veel mensen hoeft die ontmoeting niet, valt uit zijn woorden op te maken. Hermans ziet de mens als een aanmatigend wezen, die meent alles in de hand te kunnen hebben. Wat dat betreft leert de natuur wat anders. 'De boom gaat mee in de wind, geen takje verzet zich. Mensen verzetten zich wel.' En: 'In de maat van de dingen zie je de reflex van het goddelijke. De schepping is feilloos van maat. Geen vogel vliegt te snel. Sneeuwvlokjes dwarrelen neer, allemaal met hetzelfde ritme. Wij kennen onze maat niet.' 
Voor Toon is God vanuit het denken onbereikbaar. Mosmuller dicht hem dan ook de innerlijke houding van de mysticus toe: niets nastreven, slechts in innerlijk afwachtende verwondering vreedzaam rusten. ‘De mooiste momenten zijn die, waarop je iets voelt zonder te denken in woorden. Dan ben je buiten je verstand. Die bezielde momenten brengen je dichter bij de waarheid - je wordt God gewaar.' 

Spelen
Natuurlijk komt ook de liefde ter sprake. De liefde, een onderwerp waar Hermans veel over heeft geschreven en gezongen. 'Liefde verruimt ons denken', vertelt hij. 'Voortdurende gerichtheid op jezelf verengt. Misschien begint geloven in God wel bij de aandacht, de bewogenheid voor de ander.' Je moet jezelf kunnen loslaten, vindt hij, want interesse in de ander ontspant. Ook het theater zorgt voor die verruiming. Bij oprechte creativiteit treed je buiten jezelf, weet hij als gelouterd theaterman. 
Theater is een soort magie voor hem. 'Ik speel met de taal zoals het kind met een pop. Maar ik weet niet precies wat ik doe, hoor. Ik merk dat iets werkt, dat intrigeert me.' Het gaat hem om zijn, zonder gerichtheid op resultaat, stelt hij duidelijk. Volgens Toon is de mens het dichtst bij het echte menszijn als hij speelt. 'Spelen doe je niet, dat bén je.' 
Wijsheden als deze maken Gewoon God tot een zeer lezenswaardig boek. Wijsheden van een groot artiest, die juist niet wilde overkomen als iemand die het allemaal wel wist. Ook al oogstte hij in zijn leven veel lof en trok hij volle zalen. Nee, die beroemdheid vond hij maar onzin. 'Ik bén ergens, dat is genoeg.'

Troostende woorden op de levensweg

Naarmate je ouder wordt, ontvallen vaker mensen die je persoonlijk kent. Het doet mij geregeld stilstaan bij mijn sterfelijkheid. In het leven ben je uiteindelijk op weg naar de dood. Maar of het daarmee eindigt?
Ik luister naar de nieuwe cd van Bob Dylan, Shadows in the Night. Muziek voor de late avonduren, bij het sluiten van de dag. 'Stay with Me' komt voorbij. Troostende woorden op de levensweg. Een weg die hier niet doodloopt:
Though the road buckles under
Where I walk, walk along
Till I find to my wonder
Every path leads to Thee
All that I can do is pray
Stay with me
Stay with me

Robin Williams en het kind in onszelf

Gelukkig had ik 'm nog, dat oude nummer van het Britse magazine VOX. Daarin een uitgebreid interview met acteur Robin Williams, die in augustus dit jaar overleed. 
Toen ik van zijn tragische dood (zelfmoord) hoorde, dacht ik kort daarna aan dat oude tijdschrift. Ik wist nog hoe goed het me destijds (mei 1992) deed het interview met Williams te lezen.   
Robin Williams was toen al een van mijn favoriete acteurs. Ik kende hem als de grappige Mork uit de comedyserie Mork and Mindy en van indrukwekkende rollen in films als Good Morning Vietnam, Dead Poets Society en Awakenings. 

Robin Williams in Hook

Aanleiding voor het interview in VOX was de film Hook. Hierin speelde Williams een volwassen geworden Peter Pan. Voor Williams had de film een duidelijke boodschap:  een band krijgen met je kinderen. 'Als volwassene ben je geneigd dit te negeren om andere dingen te bereiken. Maar je tijd met hen is kostbaar en gaat zo snel.'
In Hook wordt de door ambities verblinde advocaat Peter Banning weer Peter Pan. De volwassene herontdekt het kind in zichzelf. En dat sprak Williams aan. 'We kunnen tegelijkertijd zowel volwassene als kind zijn.'
Ook in het leven van de acteur voltrok zich een verandering. Jarenlange kampte hij met depressies en verslavingen. De dood van goede vriend John Belushi (in 1982) en de geboorte van zijn eerste kind (Zak Williams, 1983) luidden een keerpunt in. Dankzij discipline en therapie kwam Williams zijn problemen te boven. 
In het interview uit '92 kwam hij over als een evenwichtig man, vol wijsheid en compassie: 'We moeten geven om mensen. Doen we dat niet, wat is dan het doel van de mensheid? Hebzucht?'
In de de jaren na Hook bleef Robin Williams mooie - én diverse - rollen vertolken, zoals in Mrs. Doubtfire, Good Will Hunting, What Dreams May Come en One Hour Photo. En ja, soms las ik dat hij nog weleens kampte met depressies en dat zijn alcoholverslaving weer de kop opstak. Altijd dacht ik: die Williams komt er wel weer bovenop.
Tot die ochtend afgelopen augustus, toen ik het bericht van zijn overlijden las. Later vernam ik dat hij leed aan de ziekte van Parkinson, wat hem mogelijk mede tot zijn laatste daad bracht. Een triest verhaal. Liever denk ik daar niet aan. Nee, liever zet ik de dvd van Hook op. Om te zien hoe Williams transformeert van midlife workaholic tot Peter Pan. En hoe hij ons herinnert aan de band met onze kinderen. En het kind in onszelf.